Wszystko o wódce - jak powstaje, rodzaje. Jak powinno się podawać i pić wódkę?

Wódka to w Polsce jeden z najpopularniejszych alkoholi. Stanowi bardzo ważny element polskiej kultury – od setek lat pojawia się w literaturze, muzyce czy w niektórych tradycjach. Chociaż wódka budzi czasem negatywne skojarzenia, tej wysokiej jakości trunek może być pity z taką samą klasą, jak wino czy koniak. Który kraj jest ojczyzną wódki? Jakie są jej rodzaje? Jak powstaje wódka i jak ją serwować oraz pić w zależności od okazji?

Krótka historia wódki

Historia wódki jest w zasadzie tak długa, jak długo istnieje alkohol destylowany. Historycy uważają, że ludzie znali proces destylacji już około 3500 roku p.n.e. Po kolejnych stuleciach pozostały artefakty, a później zapiski świadczące o tym, że płyn zbliżony do wódki, lecz bardziej zanieczyszczony, był rozpowszechniony na początku w krajach arabskich, a z czasem pojawił się w Europie. Nie używało się go jednak do picia, ale do produkcji lekarstw, olejków eterycznych, perfum czy alchemicznych eksperymentów. Tak było między innymi w XIII-XIV wieku w Polsce.

Dopiero około 200 lat później udało się wyprodukować czysty alkohol nadający się do picia. Tzw. gorzałka szturmem podbiła stoły arystokracji. Była uważana za towar luksusowy. Szlachta sięgała po nią podczas wystawnych przyjęć, a chłopi wyłącznie od święta, np. w przypadku wesel – co stało się zresztą polską tradycją. Oczywiście, trunek, który trafiał na „pańskie” i „chłopskie” stoły, także nie był tym samym typem wódki: rodzaje okowity dzieliły się wtedy ze względu na liczbę destylacji. Im więcej razy alkohol przechodził przez ten proces, tym lepszy był jego smak, jakość, ale też wyższa cena.

Wódka stała się ważnym elementem polskiej kultury. Wraz z upływem czasu była łatwiej dostępna i bardziej powszechna. Podawano ją w dobrej wierze jako lekarstwo dzieciom czy ciężarnym kobietom. Stała się także prostsza w produkcji – najpierw do jej stworzenia destylowane były inny alkohole, np. wina. Później gorzałkę produkowano na bazie zboża, a na początku XX wieku na pierwszy plan wysunęły się produkty spirytusowe z ziemniaków.

Jednak mimo tak bogatej historii to nie Polska – która była w tym czasie pod zaborami – a carska Rosja jest uznawana przez wielu historyków na świecie za ojczyznę wódki. W 1895 roku ustalono tam bowiem standardy produkcji tego alkoholu oraz określono, jak ma wyglądać produkt docelowy. Zasady te trafiły do ponad 2000 rosyjskich gorzelni, z których większość znajdowała się na terenach Królestwa Polskiego.  

Wraz z wynajdywaniem nowych urządzeń, innowacje technologiczne pozwoliły na produkcję wódki na szeroką skalę. Pozyskany trunek, zwany okowitą, miał zawartość alkoholu na poziomie 70%. Rozcieńczało się go – zgodnie z carskimi zasadami - wodą, uzyskując napój o mocy około 40%. Ze względu na skalę produkcji, wódki szybko stały się bardzo tanie i trafiły do karczm. Chłopi nie pili gorzałki już tylko z okazji ważnych wydarzeń, ale zastępowali nią piwo. Od tego momentu historia trunku zaczęła toczyć się bardzo szybko – od narastającego problemu alkoholizmu, przez krótki okres prohibicji i ograniczenia sprzedaży, aż po przedwojenne i powojenne państwowe monopole na produkcję alkoholu i powstawanie rozpoznawalnych do dziś marek.

Mimo jasno określonych w XIX wieku zasad, nie wszystkie destylaty były idealnie czyste. Aby je sprzedać, na początku oszukiwano, dodając przypadkowe dodatki albo mocno rozcieńczając do płynu wodę. Później zaczęto eksperymentować ze smakami na poważnie, dodając do wyrobów niższej jakości np. piołun, wiśnie, pieprz, źdźbła traw, cytrynę, anyż czy miód. Próby te musiały być udane, ponieważ wiele z tych aromatyzowanych wódek – wiśniówki, cytrynówki, żubrówkę czy krupnik - do dziś można bez problemu kupić w supermarkecie. Jakie rodzaje warto szczególnie wziąć pod uwagę?

Rodzaje wódki

Przed odpowiedzeniem sobie na pytanie, jakie rodzaje wódki występują w Polsce, warto dowiedzieć się, czym ona w zasadzie jest dzisiaj. Obowiązująca w Polsce definicja unijna mówi, że jest to napój spirytusowy na bazie alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego. Może być wykonany przede wszystkim z tradycyjnych surowców: ziemniaków i zbóż albo – w niektórych przypadkach i po umieszczeniu jasnej informacji na opakowaniu - także z innych płodów rolnych fermentowanych poprzez użycie drożdży gorzelniczych. Jeśli wódka ma być uznawana za „polską”, zgodnie z krajowym prawem można ją zrobić wyłącznie na bazie owsa, pszenżyta, żyta, pszenicy, jęczmienia albo ziemniaków.

Wracając do unijnej dyrektywy - co niezwykle istotne, uzyskany w ten sposób napój musi mieć minimum 96% objętości alkoholu. Należy go następnie destylować lub rektyfikować, aby pozbawić go zanieczyszczeń i produktów ubocznych. Minimalna docelowa moc wódki to zaś 37,5%. Aby zamienić ją w wódkę smakową, jej nowy aromat wynikający z dodatków musi dominować nad smakiem „czystej”.

Istnieje kilka kategorii, w których można skwalifikować wódkę. Należą do nich:

Rodzaje (podział) wódek ze względu na stopień zanieczyszczenia spirytusu metanolem:

a)     Wódki czyste – są mieszaniną spirytusu i wody o odpowiednich proporcjach;

b)     Wódki gatunkowe – oprócz spirytusu i wody pojawiają się dodatki, tj. syrop cukrowy, moszcz, nalewy ziołowe itd. W ten sposób powstają m.in.: likiery i kremy, które nadal nazwać można „wódką”.

Rodzaje (podział) ze względu na zawartość cukru – dotyczy wódek gatunkowych:

a)     Wytrawne;

b)     Półwytrawne;

c)     Półsłodkie

d)     Słodkie.

Na butelce mogą znaleźć się połączenia powyższych kategorii, takie jak wódka „luksusowa czysta” czy „wyborowa cytrynowa”. Wiele z tych określeń, także typów wódek gatunkowych, stało się dziś rozpoznawalnymi i zastrzeżonymi markami.

Powstawanie wódki

Znając rodzaje wódki czystej, warto dowiedzieć się o tym, jak wygląda współcześnie procesie powstawania trunku. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce zasadami wykorzystuje się odpowiednie surowce: jedno z 5 typów zbóż lub ziemniaki. Oczyszcza się je – oddzielając ziarna od plew lub myjąc w ciepłej wodzie ziemniaki. W kolejnym kroku poddaje się je działaniu pary o wysokiej temperaturze, aby skrobia rozłożyła się do cukrów prostych. Dzięki działaniu enzymów powstaje zacier – kleik skrobiowy, który po schłodzeniu będzie pokarmem dla drożdży gorzelniczych. To one sprawiają, że zachodzi fermentacja – w 72 godziny powstaje alkohol.

Po odfermentowaniu, zacier jest zanieczyszczony. Poddaje się go więc destylacji, czyli podgrzewaniu – tak, aby płyn zaczął parować. Parę tę skrapla się, zbiera i ponownie – często kilkukrotnie – powtarza się ten proces. W taki sposób uzyskuje się surowy spirytus.

W kolejnym kroku spirytus można rektyfikować. Jest to kolejne oczyszczanie, jakiemu jest poddawany. Najpierw rozcieńcza się alkohol, później poddaje oczyszczającym procesom chemicznym, a na końcu po raz kolejny ogrzewa, by zebrać tylko to, co jest pożądane.

Wreszcie, by powstała wódka, spirytus łączy się z wodą, a następnie ciecz się stabilizuje. Nie jest to jednak zwykła woda, tylko specjalnie demineralizowana. Niektóre gorzelnie na tym etapie filtrują jeszcze płyn ostatni raz – wykorzystując np. węgiel drzewny – zanim trafi on do butelek.

Podczas produkcji wódki wykorzystywany jest ogrom procesów fizycznych i chemicznych, choć maszyny są dość proste w konstrukcji. Aby uzyskać napój o odpowiednich walorach smakowych i idealnej czystości, niezbędna jest szeroka wiedza, odpowiednie urządzenia i warunki, czas oraz cierpliwość.

Serwowanie wódki

Serwowanie wódki – zarówno w sytuacjach formalnych, jak i prywatnie – powinno odbywać się według zasad savoir-vivre. Jak prawidłowo nalać oraz opróżnić kieliszek wódki? W jakim szkle ją pić?

Większość wódek powinna być serwowana mocno schłodzona do temperatury od 6 do 10^oC. Wystarczy więc odpowiednio długo trzymać ją w lodówce – nie trzeba jej mrozić. Do picia tego trunku przeznaczone są konkretne kieliszki. Ich pojemność waha się między 40 a 80 ml. Aby docenić klarowność polskiej wódki, szkło naczyń powinno być idealnie przeźroczyste i bez skazy.

Wybór formy czary zależy od osobistych preferencji. Można je dopasować do innych naczyń na stole lub np. do kształtu butelki, a nawet karafki, do której przelewa się wódkę na imprezie. Aby utrzymać temperaturę, warto trzymać ją w kubełku wypełnionym lodem.

Ważne jest rozróżnienie kieliszków na dwa typy: ze zwykłym dnem oraz na nóżce. Te drugie świetnie sprawdzają się przy wódkach smakowych czy w typie likieru. Są też wprost idealne na eleganckie przyjęcia, ważne uroczystości, w miejscach, gdzie toast przy wódce jest jednorazowy. To też idealna propozycja na wesele – kieliszki do wódki dla pary młodej od KROSNO mogą być z tej okazji specjalnie grawerowane.

Zależnie od pojemności kieliszka, wódka powinna być nalana do pełna lub tak, by znalazło się w niej do 40 ml płynu. Wynika to bezpośrednio z polskiej tradycji gościnności. Ważne jest, by ani jedna kropla nie została uroniona – trzeba więc zrobić do sprawnym ruchem. Kieliszek należy chwycić w momencie, gdy robi to gospodarz, często wznoszący z tej okazji toast. W dobrym guście jest cierpliwe oczekiwanie, aż wszyscy pijący w pobliżu wypiją swoją porcję wódki – dopiero wtedy należy nalać ją każdemu ponownie.

Wódkę pije się na raz, ewentualnie maksymalnie na dwa razy. W razie potrzeby można popić ją 1-2 łykami słodkiego napoju lub wody albo zagryźć jedzeniem. Zgodnie z zasadami savoir-vivre nie należy się jednak krzywić! Może to urazić gospodarza, sugerując mu, że alkohol jest niesmaczny. Wódka to mocny alkohol. Trzeba więc bezwzględnie zachować umiar w jej spożywaniu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w pewnym momencie odwrócić kieliszek do góry dnem. Będzie to znak dla towarzyszy, że nie mają go już napełniać.

Wódka ze smakiem i z klasą

Kieliszek wódki na nóżce lub bez niej warto podać z zakąską! Z trunkiem w odmianie czystej idealnie komponują się dania wytrawne – kwaśne i mocno słone. Dzięki braku konkretnego smaku oraz barwy, idealnie nadaje się także do komponowania drinków, parzenia herbaty z prądem, a nawet do pieczenia ciast i robienia deserów.

Z kolei wódki gatunkowe i słodkie można serwować ze słodyczami, a także przygotować z nich najbardziej egzotyczne koktajle, zastępując inne trunki o podobnym aromacie. Spożywane z umiarem i pite według zasad są doskonałą propozycją na przyjęcie z klasą i spotkanie z przyjaciółmi!

Zobacz napopularniejsze kieliszki do wódki od KROSNO: